De laatste twee maanden kwam het onderwerp Gezonde Grenzen op mijn pad, zowel persoonlijk als tijdens Rebalancing sessies. Grenzen stellen blijft voor mij een uitdaging, en het helpt om hier tijd voor te nemen, door ze bewust te voelen en met zelfonderzoek duidelijk te krijgen hoe je hier, vanuit je authentieke zelf, mee om kan gaan.
Voor mij ligt grenzen stellen aan de basis van zelfzorg. Het is op een persoonlijke manier nee zeggen tegen iets wat gebeurt, om ja te kunnen zeggen tegen je eigen emotionele, fysieke en mentale welzijn.
Gezonde grenzen zijn flexibele grenzen die gebaseerd zijn op wat goed is voor jezelf. Inderdaad, gezonde grenzen gaan dus nooit over wat goed is voor een ander. Wat vorige week goed was voor jou hoeft jou nu niet meer een goed gevoel te geven. Zo kan het zijn dat je vorige week veel rust nodig had en daar je grenzen in moest bewaken. De ene persoon kan je intiemere vragen stellen dan een ander. Grenzen ontstaan in het hier en nu. Je ervaringen in het verleden spelen mee bij het omgaan met grenzen, en het is aan jou om daar bewust mee om te gaan.
Het gaat niet alleen over anderen die over jouw grenzen gaan, we gaan zélf ook over onze eigen grenzen heen.
Grenzen bestaan op drie niveaus
- Poreuze grenzen zijn zwak of worden halfslachtig gecommuniceerd. Onbedoeld richten ze schade aan. Poreuze grenzen leiden vaak tot een je opgebrand voelen, jezelf overbelasten, depressie, angsten en ongezonde dynamiek in relaties. Een voorbeelden van een poreuze grens is ‘ja’ zeggen op dingen die je niet wilt doen.
- Rigide grenzen vormen het andere uiterste, waarbij iemand muren rond zichzelf optrekt om anderen te weren en zichzelf op die manier te beschermen. Voorbeeld van rigide grenzen stellen is regels er op na houden, zoals nooit geld uitlenen of nooit op de kleinkinderen willen passen.
- Bij gezonde grenzen ben je bewust van een grens, maak je de grens expliciet kenbaar en ben je in staat deze te handhaven. Dit vereisen bewustwording in combinatie met een heldere communicatie. Bij gezonde grenzen ben je duidelijk over je waarden, kan je ontspannen nee zeggen én kan je ontspannen ‘nee’ horen van anderen zonder het persoonlijk op te vatten.
En hoe doe je dat, grenzen stellen?
Bewust worden van je grens is stap één, het stellen van grenzen is stap twee. De grens stellen begint met je behoeften expliciet onder woorden te brengen.
Impliciet grenzen aangeven is géén grens aangeven. Mensen kunnen je grenzen niet ruiken, afleiden uit je lichaamstaal of stilzwijgende verwachtingen.
Houd het dichtbij jezelf. Bespreek met de ander wat jouw grens is en wat dit met jou doet als een ander hier overheen gaat. Zonder beschuldiging. Beschrijf het gedrag of de vraag van de ander concreet en welk effect dit op jou heeft.
Het proces stop niet bij het meedelen. Bijna altijd is stap drie ook nodig: het handhaven van de gestelde grens. Wanneer je expliciet je grens hebt verwoord, is het noodzakelijk dat je die met daden ondersteunt wanneer die worden geschonden. In de eerste plaats door direct bij het overschrijden van de meegedeelde grens, dit te benoemen. Ga er niet vanuit dat een gestelde grens gelijk in één keer gerespecteerd wordt. Het is een proces van communicatie, een nieuwe balans zoeken. Het kan zijn dat je een aantal keer je grens moet meedelen. Waarbij het van belang is dat je er consequenties aan gaat verbinden wanneer de ander de grens blijft overschrijden. Dat vraagt om creativiteit, om na te denken over hoe je de grens wilt handhaven. En het is vervolgens jouw verantwoordelijkheid om de daad bij het woord te voegen.
Zelfzorg
Deze 3 stappen voor het stellen van grenzen (bewustwording, meedelen, handelen) is heel helder en overzichtelijk, maar wat is het vaak lastig. Verlammende angst hoe iemand zal reageren. Je haalt je misschien onaangename interacties voor de geest. Je zet je schrap voor het slechtst denkbare scenario wanneer je je grens kenbaar maakt.
Wat mij steeds duidelijker wordt, is dat in de stappen van gezonde grenzen stellen (bewustwording, meedelen, handelen) er momenten zijn binnen in onszelf met ongemak:
- Het ongemak van het bewust worden van de grens. Ongemak dat nodig is, want zo verschijnt de boodschap dat er een grens is.
- Het ongemak van het meedelen van de grens, dat vaak te maken heeft met hoe in de kindertijd met (onze) grenzen is omgegaan.
- Het ongemak bij het handhaven van grenzen, dat de waarde van onze relatie met anderen vormgeeft, maar ook kan betekenen dat ongezonde relaties opgeruimd worden.
Dit ongemak in deze fasen onder ogen zien, is wat mij betreft de aanvulling die helpt om daadwerkelijk tot actie te komen bij het stellen van grenzen. En daar kan Mindfulness en lichaamsgerichte therapie en zelfonderzoek zoals Rebalancing bij helpen.
Bewust worden van grenzen
De Mindfulness training heeft uitgebreid aandacht voor grenzen. Voor het aanvoelen van grenzen is het lichaam een super gevoelige antenne. In contact met ons lijf, kunnen we feilloos signalen oppakken dat iets onze aandacht vraagt. En op dat moment is ons lijf razendsnel, het allersnelste, om dit op te pakken, sneller dan ons hoofd.
Mindfulness staat ons toe om daar bij stil te staan. Dat is niet makkelijk, wanneer het over grenzen gaat. Want grenzen hebben in principe te maken met ongemak. Stilstaan bij ongemak is het lastigste wat er is. Stil staan bij ongemak vraagt om er tijd aan te geven. Tijd geven aan iets is er onvoorwaardelijk bij zijn, zonder er iets van te willen: geen oplossing, geen verdwijnen. Er bij zijn, in plaats van er iets mee moeten.
Hoe feilloos het lichaam aanvoelt dat er iets niet in de haak is, hoe pijlsnel het hoofd er zich mee gaat bemoeien. Dat is wat het zo moeilijk maakt om ‘er bij te zijn’. Het lijkt wel of ons hoofd als hoofdtaak in het leven heeft om alles zo snel mogelijk op te lossen.
Ga maar eens stil zitten en aandacht geven aan een signaal van je lichaam dat er iets niet in de haak is. Je kan er even bij zijn, je voelt wat. Pats, daar komt het hoofd er tussen om het weg te denken, het er niet te laten zijn, er vandaan te gaan, het goed te praten, het te bagatelliseren. Allerlei zinnen kunnen er komen om op te geven om bij de ervaring te blijven: ‘dit heeft geen zin’, ‘even doorbijten’, ‘dit is niet zo erg’, ‘stel je niet zo aan’.
Dit proces opmerken is stap 1 om de signalen van je lichaam ruimte te geven om hun verhaal te vertellen. Om tijdig op te gaan merken dat er wellicht een grens is waar je aandacht voor nodig is.
Mindfulness nodigt je uit om niet door te hollen en – waarschijnlijk – over je grens te (laten) gaan. Om niet in een automatische reactie te vervallen waar je later spijt van hebt. Het nodigt uit om het pad te nemen om een nieuw, bewust antwoord te geven op de situatie.
Het verhaal achter de grens
Er zijn meerdere redenen waarom je moeite kunt hebben bij het stellen van grenzen. Misschien heb je de neiging om mensen te plezieren, de angst om iets te missen, angst voor afwijzing of verlating, angst voor confrontatie, schuldgevoelens of zorgen om je veiligheid.
Dit kan te maken hebben met jouw geschiedenis, de manier waarop in jouw kindertijd met grenzen is omgegaan. Theoretisch kan je hier overheen stappen en naar de volgende theoretische stap gaan: het meedelen van je grens. Maar bewust worden van het ongemak helpt op de langere termijn om niet steeds weer deze brok in de keel te voelen.
Het helpt ons om expliciet over onze grens te communiceren, in heldere taal, beknopt, met vaste grond onder de voeten.
Rebalancing gaat specifiek in op de diepere laag van het ongemak: wat is het dat binnen in jou zo veel ongemak geeft wanneer je een grens kenbaar zou moeten/willen maken. Het werpt licht op hoe in jouw leven is omgegaan met het stellen van grenzen, hoe op jouw grenzen gereageerd is, wat er gebeurde wanneer er over jouw grenzen heen is gegaan.
Tip: het kan best eng zijn om je grenzen aan te geven. Vooral als het niet in je aard zit om dat te doen. Misschien ben je bang dat jouw boodschap er verkeerd uitkomt. Of dat de ander boos wordt en jou afwijst. Herken je dit? Oefen dan eerst eens met ‘nee’ zeggen in kleine situaties.
Gabor Maté, bekend van zijn boeken over hoe ons fysieke lichaam door ons geestelijk welzijn wordt beïnvloed, heeft een oefening gemaakt om te onderzoeken waarom het zo lastig is om nee te zeggen. Dit zelfonderzoek vraagt nieuwsgierigheid naar diepere lagen die zich ontvouwen wanneer je met mededogen aanwezig bent. Hier vind je deze oefening. Je kan deze oefening het beste doen met pen en papier bij de hand om jouw reis te beschrijven. Wanneer je schrijft houd je je geest actiever en denk je dieper over je ervaringen na dan wanneer je je ideeën of inzichten alleen maar observeert.