Gabor Maté, bekend van zijn boeken over hoe ons fysieke lichaam door ons geestelijk welzijn wordt beïnvloed, heeft een oefening gemaakt om te onderzoeken waarom het zo lastig is om NEE te zeggen. Dit zelfonderzoek vraagt nieuwsgierigheid naar diepere lagen die zich ontvouwen wanneer je met mededogen aanwezig bent. Je kan deze oefening het beste doen met pen en papier bij de hand om jouw reis te beschrijven. Wanneer je schrijft, houdt je je geest actiever en denk je dieper over je ervaringen na dan wanneer je je ideeën of inzichten alleen maar observeert.
Dit zelfonderzoek komt uit hoofdstuk 28 van het boek ‘De mythe van normaal’ van Gabor Maté. Het bestaat uit 6 vragen. Reken op 5 minuten per vraag wanneer je dit voor het eerst doet. Doe je dit vaker, en ken je de opeenvolgende vragen, dan is mijn ervaring dat de oefening 10 tot 15 minuten tijd vraagt.
Vraag 1 – Waar zeg ik op belangrijke levensgebieden geen ‘nee’ tegen?
Op welk moment voelde jij vandaag of deze week een ‘nee’ in jezelf dat uitgedrukt wilde worden en onderdrukte je het, waardoor je ‘ja’ zei, of niets, terwijl je eigenlijk een ‘nee’ wilde zeggen, of daar jouw voorwaarden bij wilde aangeven.
Kijk naar wat er nu in je omgaat en blijf specifiek. Kijk goed en bedenk dat het hier niet gaat over incidentele misstappen, maar over chronische patronen. Patronen waar we weloverwogen en welgemeende beslissingen nemen om ten koste van onszelf andere mensen te steunen.
Er zijn twee belangrijke gebieden waarin mensen zich meestal herkennen: werk en persoonlijke relaties. Je hebt ’s-avonds weer werk mee naar huis genomen, waardoor je minder tijd voor jezelf hebt. Misschien heb je geen ‘nee’ gezegd tegen een collega die je persoonlijke grenzen heeft overschreden. Een dierbare die jou om je mening heeft gevraagd, heb je iets gezegd wat hij of zij in jouw beleving wilde horen, terwijl je in werkelijkheid iets anders vond. Je hebt ‘ja’ gezegd tegen een vriend om te helpen met een verhuizing, terwijl dat ongelegen komt.
Meer in het algemeen kan je jezelf afvragen: tegen wie en in welke situatie vind ik het lastig om ‘nee’ te zeggen? En als ik wel ‘nee’ zeg, doe ik dat dan met tegenzin, verontschuldigend of met een schuldgevoel?
Soms zijn er redenen te verzinnen waarom we geen ‘nee’ kunnen zeggen, om onze baan te behouden, om het contact niet te verbreken met een verslaafd familielid, we een vriend(in) ondersteunen tijdens rouw of verlies.
Waar het hier om gaat is duidelijk voor onszelf te krijgen dat als we (doel)bewust een situatie aanvaarden die chronische stress oplevert, we al een stap verder zijn, dan wanneer we dat automatisch zouden doen. We brengen het gewenste ‘nee’ in beeld, op een compassievolle manier. Er zullen altijd situaties zijn dat we een ‘nee’ bewust voelen en toch ja zeggen. Daarmee hebben we meer regie over de situatie. Je kan dan bijvoorbeeld aangeven hoe lang je met iemand kan bellen, dat je over een week kan helpen met opruimen.
Vraag 2 – Hoe beïnvloed het feit dat ik geen nee kan zeggen mijn leven?
Op drie vlakken kan het niet uitspreken van een ‘nee’ je leven beïnvloeden: fysiek, emotioneel en interpersoonlijk.
Op fysiek vlak zijn dat waarschuwingssignalen zoals slapeloosheid, rugpijn, spierkrampen, spijsverteringsproblemen, vermoeidheid, huiduitslag, verlies van eetlust, problemen met concentratie
Op emotioneel vlak gaat het bijvoorbeeld over verdriet, angst, verveling, irritatie. Of je ervaart bepaalde emoties juist niet meer waardoor je minder plezier hebt in dingen waar je vroeger blij van werd zoals sporten, uitgaan met vrienden, humor.
Op interpersoonlijk vlak uit het zich vooral in wrok tegenover de mensen die betrokken waren bij de situaties waarin je authentieke reactie de kop werd ingedrukt. Wrok kan je zien als een residu van dingen die niet zijn gezegd, gevoelens die niet zijn erkend. Vaak wil je een relatie in stand houden door geen ‘nee’ te zeggen, waardoor binnen in jou deze negatieve emotie ontstaan, die vaak onzichtbaar is voor de buitenwereld.
Hoe beïnvloed de gebeurtenis uit vraag 1, waar je geen ‘nee’ hebt gezegd, jouw leven op emotioneel, fysiek of interpersoonlijk vlak?
Vraag 3 – Welke fysieke signalen heb ik over het hoofd gezien die ik als waarschuwingssignalen zou herkennen als ik er bewust op zou letten?
Wanneer je de fysieke gevolgen in vraag 2 hebt benoemd, kan je gaan terugkijken. De fysieke gevolgen zijn vaak de broodkruimels die ons de weg terug wijzen waar we in ons leven geen ‘nee’ konden zeggen en wat zo natuurlijk voor ons is geworden, dat we het niet eens meer opmerken.
Deze vraag vraagt om voldoende tijd te nemen om regelmatig aanhoudende symptomen op een rijtje te zetten en na te gaan welk onuitgesproken ‘nee’ hiervan de oorzaak zou kunnen zijn.
Zeker wanneer je je identificeert met een zorgzame rol in de wereld, je altijd klaarstaat voor anderen en ‘nee’ niet bestaat in jouw woordenschat, kan het moeilijk zijn om door dit identiteits-pantser door te breken.
Deze vraag nodigt je uit om proactief na te gaan wat het lichaam ons al de hele tijd probeert duidelijk te maken, hoe het onze aandacht probeert af te leiden van onze geconditioneerde identiteit en in de richting wil sturen van wat we werkelijk nodig hebben.
Hierdoor kunnen we voorkomen dat het lichaam nog harder tegen ons moet schreeuwen of een nog ernstigere fysieke situatie moet veroorzaken.
Vraag 4 – Wat is het verborgen verhaal achter mijn onvermogen om ‘nee’ te zeggen?
Gabor Maté noemt onze gewoonte om niet naar ons ‘nee’ te luisteren ons ‘grote verhaal’. We hebben allemaal ons eigen kleine verhaal gemaakt, om onszelf te rechtvaardigen waarom wat we doen (ja zeggen ipv nee) normaal of noodzakelijk is. Dit is vaak een verhaal over de actuele omstandigheden. Bijvoorbeeld dat een familielid onze steun nodig heeft.
Meestal zijn we er ons niet van bewust dat achter deze kleine verhalen, een groter verhaal ligt. Een verhaal dat over onszelf gaat.
Het kan enige tijd kosten om het onderliggende grote verhaal te achterhalen. Als je verder kijkt dan de snel opkomende redenen, vinden we het dieperliggende verhaal.
Wat kan ondersteunen bij het grote verhaal op te sporen is de vraag: ‘Wat geloof ik over mezelf waardoor ik mijn eigen behoeften op deze manier ontken?”.
Voorbeelden van het onderliggende grote verhaal kan zijn:
- ‘Nee’ zeggen betekent dat ik iets niet aankan. Dat is een teken van zwakte. Ik moet sterk zijn
- Ik moet een ‘goed’ mens zijn om liefde te verdienen. Als ik nee zeg, verdien ik geen liefde.
- Ik ben verantwoordelijk voor hoe andere mensen zich voelen wat ze meemaken. Ik mag niemand teleurstellen.
- Ik ben niet waardig tenzij ik iets nuttigs doe.
- Het is egoïstisch om nee te zeggen.
- Het is niet liefdevol om boos te zijn.
Wat is jouw verhaal achter de ‘dagelijkse reden’ waarom je geen ‘nee’ hebt gezegd?
Vraag 5 – Waar heb ik deze verhalen geleerd?
Niemand voelt zich bij zijn of haar geboorte waardeloos of ‘niet goed’. We ontwikkelen ons zelfbeeld via onze interacties met onze ouders en verzorgers.
Naar het verleden kijken is met mededogen kijken naar dat wat we hebben gekregen en dat wat onze ouders ons niet hebben kunnen geven. Deze vraag roept ons op om openhartig naar onze jeugdervaringen te kijken, niet zoals we ze graag hadden, maar zoals ze door ons, op die leeftijd, echt waren.
Niet om er in te blijven hangen, maar er compassievol bij stil te staan, zodat ze deel van ons worden, zonder dat we er in gevangen zijn. Zodra je onderkent hoe je leed is ontstaan, bevind je je op het pad van bevrijding ervan.
Er naar kijken, met de blik van onze volwassen ogen, waarnemend vanuit het hart. Daar zijn vaak weinig woorden voor nodig, maar een mededogende blik, voor onszelf en voor onze naasten.
Vraag 6 – In welke situatie heb ik het ‘ja’ dat uitgesproken wilde worden genegeerd of ontkend?
Gabor Maté benadrukt in al zijn boeken dat het onderdrukken van een ‘nee’ ons uiteindelijk ziek kan maken. Maar het niet uitspreken van een authentiek ‘ja’ kan dat ook. Wat heb je niet gedaan, gemanifesteerd, gecreëerd of gezegd vanwege een vermeende plicht of uit angst?
Welk verlangen om te spelen of te ontdekken heb je genegeerd? Welke vreugde heb je jezelf ontzegd omdat je ervan overtuigd was dat je ze niet verdiende of uit een angst dat ze je zouden worden afgepakt?
Net als bij het onuitgesproken ‘nee’ kan je jezelf het volgende afvragen: wat is de overtuiging die me ervan weerhoudt om gehoor te geven aan mijn creatieve impulsen?
Het is niet jouw verantwoordelijkheid om anderen comfortabel te houden ten koste van je eigen welzijn.